Raport z badań Profi Competence

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest czwartą najpoważniejszą chorobą na świecie i jedną z głównych przyczyn samobójstw. Na świecie choruje na nią aż 280 milionów ludzi, a w Polsce aż 4 miliony. Dotyka ludzi w każdym wieku, a coraz częściej jej ofiarami stają się dzieci i młodzież, które często nie ukończyły jeszcze 14. roku życia.  

W tym okresie, dzieci i młodzież są szczególnie narażone na wpływy czynników zewnętrznych na swoje funkcjonowanie, ponieważ uczą się budowania relacji, nabywają nowe doświadczenia i umiejętności. To właśnie w tym kluczowym dla siebie momencie rozwoju młodzi ludzie zostali zmuszeni do przestrzegania reżimu sanitarnego i zasad izolacji domowej związanej z pandemią COVID-19, która w 2020 roku trwale zapisała się na kartach historii.  

Naukowcy z University of Calgary opublikowali w 2021 roku analizę stanu zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży na całym świecie. Na podstawie 81 000 przebadanych nastolatków stworzyli raport, z którego wynika, że:

• co 4. osoba badana przejawia objawy depresji
• co 5. osoba ma objawy stanów lękowych

Alarmujące dane napływają również z Polski. Według doniesień medialnych przedstawiających statystyki policyjne, prawie 1500 osób poniżej 18. roku życia podjęło próbę samobójczą, z czego aż 127 z tych prób miało zakończyć się śmiercią. Warto jednak podkreślić, że są to oficjalnie odnotowane dane, natomiast łącznych prób samobójczych może być istotnie więcej.

Ponadto, Dyrektor Generalny Centrum Psychologiczno-Edukacyjnego potwierdza informacje, że wśród dzieci i młodzieży uczęszczających na terapie, psycholodzy i specjaliści zauważają:

• znaczny wzrost występowania ciężkich przypadków depresji,
• mnogość aktów autoagresji w postaci samookaleczeń,
• wzrost myśli samobójczych
• niepokojące stany lękowe, z którymi mierzą się nastolatkowie  

Raport badań Profi Competence

 Z uwagi na świadomość skali problemu stanu psychicznego polskich nastolatków, firma Profi Competence przebadała w Polsce blisko 12 000 uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych, a na podstawie uzyskanych wyników możemy stwierdzić zbieżność z analizą z University of Calgary. Na szczególną uwagę zasługuje drastycznie pogorszony stan emocjonalny, poziom samooceny oraz nastawienie do nauki uczniów, co w części może stanowić skutek izolacji domowej oraz pandemii COVID-19.

W badaniach wykorzystano wielowymiarowy kwestionariusz osobowości Profi Competence for Young (PCT-Y), który posłużył do przeprowadzenia analizy stanu psychicznego dzieci i młodzieży na sześciu wymiarach i 31 podwymiarach badających funkcjonowanie uczniów w przedziale wiekowym 13-19 lat.  

Analiza wyników

Niepokojący stan emocjonalny - wysoki poziom depresyjności wśród młodzieży

Na szczególną uwagę zasługuje analiza wyników poziomu stanu emocjonalnego, która wykazała wysoki poziom depresyjności wynoszący blisko 40% i wskazujący konieczność pogłębionej diagnozy stanu emocjonalnego, z czego najwyższe wyniki informujące o pilnej konsultacji psychologiczno-psychiatrycznej uzyskało 22% badanych uczniów.

Ponadto, około 21% polskiej młodzieży wykazuje alarmująco wysoki oraz bardzo wysoki poziom niepokoju, co w wielu przypadkach łączy się ze skłonność do popadania w stany lękowe.

Ponad 20% przejawia wrogie zachowania na bardzo wysokim poziomie, objawiające się wzmożoną agresją w stosunku do innych, jak również autoagresją.

Analizując grunt budowania i utrzymywania relacji społecznych badania wykazały, że wzrost poziomu depresyjności powoduje spadek poziomu chęci przebywania z ludźmi, który w dłuższym czasie może prowadzić do alienacji oraz wycofania z życia społecznego uczniów, jak również spadek poziomu wyrażania sympatii prowadzący do zachowań oschłych. Spadek chęci utrzymywania kontaktów interpersonalnych może stanowić przyczynę między innymi poczucia osamotnienia.

Na płaszczyźnie motywacji do podejmowania nowych zadań oraz wypełniania obowiązków szkolnych można zaobserwować wzrost poziomu bezradności i spadek poziomu oceny własnej skuteczności w działaniu, w efekcie czego uczniowie wykazują niższy poziom chęci podejmowania i wykonywania wymagających zadań, szczególnie w szkole jak i poza nią.  

Aż 70% uczniów nie jest zadowolonych ze swojego wizerunku – niski poziom samooceny a stan emocjonalny

Kluczowym dla korzystnego funkcjonowania ucznia jest również korelacja stanu emocjonalnego z poziomem samooceny, na którą składają się różne zmienne. Podczas przeprowadzonych badań wśród dzieci i młodzieży nie sposób nie zwrócić uwagi na drastycznie niskie wyniki na płaszczyźnie samooceny nastolatków. Wyniki niskie zostały odnotowane wśród blisko 66% badanych, z czego aż 26% osób młodych uzyskało w badaniu wyniki bardzo niskie aplikujące do natychmiastowego wsparcia terapeutycznego.

Jednym z pierwszych aspektów jakie przychodzą na myśl podczas poruszania zagadnienia samooceny jest szeroko rozumiany poziom atrakcyjności. W raporcie wyników kwestionariusza PCT-Y aż 70% badanych uczniów nie wykazuje zadowolenia z własnego wizerunku, określając poziom swojej atrakcyjności jako niski, z czego blisko 40% określa ten poziom jako bardzo niski. Warto podkreślić, że często czynnikiem wpływającym na obniżony nastrój jest również poczucie niższości, które ma wpływ na ogólne postrzeganie swojej osoby, co może ostatecznie wywołać kulę śnieżną destrukcyjnych myśli oraz zachowań. Spadek poziomu zadowolenia z siebie na różnych płaszczyznach wpływa ostatecznie na budowane relacje, kontakty z innymi co może prowadzić do wycofania się z życia społecznego, bezradności oraz wzrostu wrogich zachowań, czyli wzmożonego poziomu agresji wobec rówieśników, osób dorosłych, w tym pracowników placówek edukacyjnych, a często również agresji kierowanej do wewnątrz, czyli samookaleczania się.

Jaka jest skuteczność ucznia z wysokim poczuciem bezradności?

Kiedy można zauważyć oznaki bezradności? Często objawia się ona widocznym spadkiem skuteczności w nauce i dążenia do celu, brakiem zorganizowania podczas realizacji zadań do wykonania lub niskim poziomem chęci do działania. Badania kwestionariuszem PCT-Y wykazały, że około 23% młodych ludzi doświadcza uczucia bezradności na niepokojącym wysokim i bardzo wysokim poziomie, a 35% badanych wskazuje na bardzo niski poziom swojej skuteczności na płaszczyźnie szkolnej i pozaszkolnej. Wyniki pokazały również, że ponad połowa badanych uczniów może wykazywać tendencję do tego, aby osoby z zewnątrz kierowały ich życiem, decyzjami czy zachowaniem z czego 20% badanych uczniów nagminnie oddaje decyzyjność w czyjeś ręce. Dla młodych-dorosłych, którzy dążą do podejmowania pierwszych decyzji samodzielnie, może być to związane z uleganiem wpływom zewnętrznym również podczas wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej czy zawodowej.  

Wołanie o poczucie bliskości oraz wzrost znaczenia współpracy

Sytuacja postpandemiczna ujawniła znaczącą potrzebę bliskości, zarówno wśród dorosłych jak wśród dzieci i młodzieży. Poczucie braku wsparcia ze strony osób bliskich może sugerować brak otwartych, sprzyjającym szczerym rozmowom relacji w rodzinach i w towarzystwie rówieśniczym, w związku z czym osoby dotknięte tym problemem mogą wykazywać większą bezradność w podejmowaniu wyzwań życia codziennego.

W związku ze wzrostem widocznego zapotrzebowania na zaspokojenie poczucia bliskości, poszukiwanie zrozumienia oraz akceptacji w społeczeństwie, na uwagę zasługuje badany wymiar współpracy, który po pandemii COVID-19 okazał się wyjątkowo wysoki. Wyniki badań pokazały, że wśród młodych ludzi ponad połowa badanych wykazała wysoką i bardzo wysoką chęć współpracy, przy czym poziom rywalizacji utrzymał się na oczekiwanym poziomie umiarkowanym. Młodzież wykazała również niski poziom podejrzliwości, co może sprzyjać samej chęci zawiązywania relacji. Podczas analizy relacji, należy dodatkowo zwrócić uwagę na ich charakter, a tym samym na poziom życzliwości, który utrzymał się na poziomie umiarkowanym, co może sprzyjać sile znajomości i przywiązania, przy czym z naszych badań wynika, że uczniowie wykazują umiarkowany oraz wysoki poziom asertywności, co może stanowić dodatkowy budulec relacji o zbilansowanym charakterze. 

Rozkład wyników na podstawie płci oraz typu placówki edukacyjnej

Należy również zauważyć, że wśród przebadanych uczniów w przedziale wiekowym 13 – 19 lat, na płaszczyźnie emocji negatywnie wpływających na samopoczucie, znacznie gorsze wyniki można odnotować wśród dziewcząt niż wśród chłopców. To również one mogą przejawiać większe skłonności do popadania w obniżony nastrój spowodowany niższym poziomem samooceny. Za to u chłopców można odnotować wyższy poziom skuteczności w funkcjonowaniu w szkole oraz nastawieniu na współpracę.

Analiza wyników pokazała również różnice w wynikach uczniów uczęszczających do różnych placówek edukacyjnych. Można zauważyć, że w szkołach, które skupiają większą ilość młodzieży z wysokimi ambicjami i wymagają od uczniów większego zaangażowania w naukę, uczniowie osiągają bardziej niepokojące specjalistów wyniki na skali emocji destrukcyjnych, niż w szkołach, w których dzieci nie wykazują równie wysokiego poziomu ambicji. Ponadto, wyniki młodzieży szkół ogólnokształcących czy technicznych są bardziej niepokojące w porównaniu z wynikami uczniów szkół zawodowych. Nie oznacza to jednak, że w szkołach o profilach zawodowych możemy mówić o wynikach nie budzących obaw o teraźniejszość czy przyszłość młodzieży.  

Podsumowanie oraz rekomendacje – co zrobić aby pomóc?

Praca z trudnymi emocjami takimi jak poczucie alienacji czy samotność, bądź z niepokojem związanym z sytuacją, na którą młody człowiek nie ma bezpośredniego wpływu i w której odczuwa bezradność, to przede wszystkim empatyczne podejście oraz okazanie zrozumienia. Młodzież potrzebuje na nowo uwierzyć w siebie i w swoje umiejętności. Spojrzenie w przyszłość, w której statystyki ulegną zmianie zależy od podjęcia odpowiednich kroków dzisiaj, kiedy jeszcze jest ku temu możliwość. Troska okazywana przez grono dorosłych, zmiana podejścia podczas zajęć szkolnych i w czasie pozaszkolnym oraz normalizowanie idei uczęszczania do psychologa – zarówno tego w szkole jak i poza nią – to pierwsze kroki jakie możemy podjąć w celu pielęgnacji stanu psychicznego młodych ludzi.

Ponadto, należy podjąć starania mające na celu dotarcie do młodzieży, której należy pomóc w pierwszej kolejności, dokonując cyklicznej diagnozy stanu zdrowia psychicznego uczniów poprzez:

• Testy i kwestionariusze psychometryczne, które stanowią podstawę badań przesiewowych na dużej ilości młodzieży. Mogą stanowić pierwszy etap diagnozy stanu psychicznego uczniów w szkole.
• Wywiady behawioralne i otwarte rozmowy, dzięki którym możemy lepiej poznać ucznia, jego myśli i uczucia. Dzięki rozmowom wpływamy na jego motywację do działania, dajemy mu nadzieję na lepsze jutro i wzmacniamy poczucie własnej wartości.
• Ciągłą obserwację dokonywaną przez rodziców, opiekunów, nauczycieli i pedagogów

Aby powyższe sposoby wsparcia młodzieży były możliwe do wprowadzenia rekomenduje się zadbanie o rozwój kompetencji nauczycieli, wychowawców, pedagogów w dziedzinie coachingu edukacyjnego. W polskich szkołach brakuje blisko 11 000 psychologów. Etaty zapełnione od 1 września 2022 roku zgodnie z wymogami Ministerstwa Edukacji, dotyczące zatrudnienia psychologów i pedagogów specjalnych w szkołach, nie wystarczają aby sprostać rosnącej wciąż potrzebie wsparcia w sytuacjach kryzysu psychicznego u młodych ludzi. Rozwiązaniem jest przeszkolenie kadry pedagogicznej z pierwszej pomocy psychologicznej oraz z umiejętności prowadzenia rozmów z dziećmi, młodzieżą i ich rodzicami.

Nauczyciele i uczniowie potrzebują odnaleźć się w tej nowej, trudnej od strony psychicznej sytuacji. Często sama kadra pedagogiczna potrzebuje wsparcia. Potrzebne są zorganizowane systemy edukacyjne rozwijające kompetencyjnie dorosłych aby potrafili wspierać i wzmacniać uczniów oraz wskazywać im ich mocne strony, by ci mogli rozwijać skrzydła.